Дысіміляцыя (энергетычны абмен) – сукупнасць рэакцый распаду, якія забяспечваюць клетку энергіяй.
Этапы энергетычнага абмену:
- Падрыхтоўчы (страваванне): адбываецца ў стрававальным канале пад уздзеяннем ферментаў, пры гэтым бялкі пераўтвараюцца ў амінакіслоты, вугляводы – у глюкозу, тлушчы – у гліцэрыну і тлустыя кіслоты. Гэты этап адсутнічае ў раслін і грыбоў
- Бескіслародны (гліколіз): адбываецца ў цытаплазме клетак, прыводзіць да ўтварэння 2 малекул АТФ з 1 малекулы глюкозы
- Кіслародны: (толькі ў аэробаў!) адбываецца ў мітахондрыях клетак, прыводзіць да ўтварэння 36 малекул АТФ з 1 малекулы глюкозы
Гліколіз – паслядоўнасць хімічных рэакцый, у выніку якіх 1 малекула глюкозы расшчапляецца на 2 малекулы піравінаграднай кіслаты (ПВК). Гліколіз адбываецца ў цытаплазме клетак усіх жывых арганізмаў, у выніку яго клетка атрымлівае 2 малекулы АТФ.
Клетачнае дыханне – працэсы, якія прыводзяць да атрымання клеткай хімічнай энергіі (у выглядзе АТФ). У анаэробаў ПВК акісляецца да малочнай кіслаты або спірту (браджэнне), у аэробаў – да вуглякіслага газу і вады. Аэробнае дыханне ажыццяўляецца у мітахондрыях клетак у 2 этапы:
- цыкл трыкарбонавых кіслот: цыклічнае ферментатыўнае акісленне ПВК да вуглякіслага газу і вады.
- акісляльнае фасфарыліраванне: паслядоўныя ферментатыўныя рэакцыі, у ходзе якіх электроны, атрыманыя ў выніку рэакцый акіслення, перамяшчаюцца па ланцужку пераносчыкаў да малекулярнага кіслароду, у выніку чаго атрыманая энергія запасаецца ў выглядзе АТФ.
АТФ (адэназінтрыфосфарная кіслата) – арганічнае злучэнне, якое маецца ва ўсіх жывых клетках і адыгрывае важную ролю ў абмене рэчываў. АТФ заўседы ўтвараецца ў працэсах дысіміляцыі, а расходуецца на розныя патрэбы клеткі і арганізма, напр, на працэсы сінтэзу розных рэчываў, на транспарт рэчываў праз мембрану клеткі, на скарачэнне мышц і рух арганізма, на біялюмінісцэнцыю.
Анаэробы – арганізмы, якія не патрабуюць кіслароду для дыхання.
Аэробы – арганізмы, якія патрабуюць кісларод для дыхання.
У арганізме ўвесь час працякаюць узаемазвязаныя працэсы расходу і атрымання энергіі, якія можна апісаць наступнымі ўраўненнямі:
Расход АТФ = АДФ + Ф + 30,6кДж
Утварэнне АДФ + Ф + 30,6кДж = АТФ
