Ігнат Легатовіч (1796–1867) нарадзіўся ў маёнтку Малая Капліца Гродзенскага павета ў шляхецкай сям’і. Атрымаўшы дыплом магістра Віленскага універсітэта (1817), працаваў выкладчыкам лацінскае мовы ў Мінскай гімназіі (1817–1839), школьным інспектарам ў Лепелі і Вілкаміры. У 1846 г., страціўшы зрок, пераехаў у Мінск, дзе заняўся рэпетытарствам і літаратурнаю творчасцю. Вершы і эпіграмы І. Легатовіча карысталіся вялікаю папулярнасцю ў тагачасным грамадстве. Паэт высмейваў і агульначалавечыя заганы, і непрыстойныя паводзіны ды ўчынкі канкрэтных асобаў. Эпіграмы І. Легатовіча скіраваны супраць зладзеяў, п’яніцаў, злосных жонак:
“Харон! Маю нядаўна перавёз ты жонку
Элеанору?” – “Так”. – “То дзе ўжо тая ведзьма?” –
“На Елісеях”. – “А ў якую мне старонку?” –
“Туды ж”, – сказаў Харон. – “То лепш у пекла едзьма”.
(Пераклад У. Мархеля)
З’едліва іранізуе паэт са скупых
Хто болей бліжнім спрыяе,
Болей любві да іх мае,
Чымся скупец? Бог да раю,
Пэўна, яго ўжо залічыць:
Грошы жыццё ўсё збірае
Тым, хто яму смерці зычыць
(Пераклад К. Цвіркі)
і графаманаў
– Вой, вой! Дом мой абабралі!
– Ах, шкадую, пан цябе я.
– Вершы ўсе мае пакралі!
– Ах, як шкода мне зладзеяў!
(Пераклад К. Цвіркі)
“Асаблівы рахунак выстаўляў ён дактарам праз шматварыянтнае раскрыццё вобраза эскулапа, лячэнне якога не толькі спустошвае кішэню хворага, але і скарачае яго чалавечы век. Тут, найхутчэй, выявіўся горкі жыццёвы вопыт паэта: страціўшы зрок, ён доўга і безвынікова спрабаваў вярнуць яго з дапамогаю медыцыны”:
Павел-лекар без сумнення
Не жыве з таго ўжо лета;
Ён памёр, як збаўца света,
Дзеля нашага ўцалення.
(Пераклад У. Мархеля)
Самым вядомым творам І. Легатовіча была эпіграма на смерць жорсткага прыгонніка маршалка Мінскае губерні Леана Оштарпа:
Са смерцю Оштарпа
усё інакшым стане:
Панове кінуць піць,
Пачнуць есці сяляне.
(Пераклад К. Цвіркі)
Сацыяльны аспект з’яўляецца асноўным і ў эпіграме “Адказ хлопа”:
Лямпы ўсе гараць: да пеўняў
Зноў банкет у пана, пэўне,
У палацы – скрыпак зыкі,
Жарты, радасныя ўсклікі,
Скокі, тосты, а задзіры
Унь салют даюць з марціры.
“Хлоп, з якой той баль прычыны?
Там вяселле? Імяніны?”
Хлоп жа, бледны, абадраны,
У адказ: “Фэст гэткі ў пана
Кожны дзень: з заморскіх чашаў
За здароўе там п’юць наша".
(Пераклад К. Цвіркі)
Пэўна, антыпрыгонніцкі пафас дадзеных твораў І. Легатовіча стаўся тою акалічнасцю, якая звязала асобу паэта з ананімна надрукаваным у альманаху Адама Пянькевіча “Bojan” (1838) вершам “Скажы, Вяльможны Пане…”
– Скажы, Вяльможны Пане,
Шчо в нашым будзе стане?
Бо мне не што ш казалі,
Што вы неслушне давалі
У марцу подымнэго?
– A tobie, chłopie, co do tego?
– Правда што вы панамі,
Покуль жывеце над намі!..
Але шчо з того будзе?
Колі станем на судзе?
Не скажэш, пане, тэго:
Co tobie, chłopie, do tego.
“Яго змест вельмі паказальны: у ім заключаецца нібы кароткі пераказ пазнейшай беларускай літаратуры, якая дзесяцігоддзямі будзе асвятляць выключна дачыненні селяніна да шляхты”, – пісаў польскі вучоны Юзаф Галомбак, сцвярджаючы ўслед за Раманам Суніцаю (Рамуальдам Зямкевічам) аўтарства І. Легатовіча. Аднак прыняўшы пад увагу шматлікія недакладнасці ў працах Р. Зямкевіча, можна ўсумніцца ў гэтым. Сапраўды, выдавец “Bojana” А. Пянькевіч (1811–1879) у трыццатыя гады яшчэ не меў стасункаў з мінскімі літаратарамі. Закончыўшы (1837) Віленскую медыка-хірургічную акадэмію, ён заняўся літаратурна-выдавецкаю дзейнасцю. Кола яго знаёмых нешматлікае: у асноўным гэта блізкія на радзіме, віленская інтэлігенцыя, студэнты. (Прозвішчы апошніх, у тым ліку і Ф. Савіча, сустракаюцца ў спісе падпісчыкаў на сямітомнік А. Пянькевіча “Wybór poezyj z pisarzów polskich”. Wilno, 1835–1837). Дык мажліва, што верш “Скажы, Вяльможны Пане…” быў напісаны нейкім з сяброў Дэмакратычнага таварыства, атмасфера якога больш чым спрыяла нараджэнню такіх радкоў. Апрача таго, у Вільні жыў літаратар і паэт ксёндз Людвік Трынкоўскі, антыпрыгонніцкія творы якога шырока вядомы. Цікава, што менавіта Л. Трынкоўскаму паказваў Ф. Савіч свае вершы. Адносна забароны і канфіскацыі альманаха, здаецца, няма канкрэтных матэрыялаў. Хутчэй за ўсё другая частка “Bojana” не выйшла па фінансавых прычынах. Так, на першы томік падпісаліся 72 асобы (увесь наклад склаў 75 экзэмпляраў), а г. зн. падпіска не пакрывала выдаткаў на выданне. Дык, як часта было ў тыя часы, выдаваць наступныя, нават падрыхтаваныя часткі не мела сэнсу.
