Pozytywizm polski (warszawski) był kierunkiem w kulturze polskiej, miał charakter prądu ideologicznego. Jego początek przypada na 1864 r., kiedy upadło powstanie styczniowe. Jest to również data uwłaszczenia chłopów na terenie zaboru rosyjskiego. Oba wydarzenia były początkiem zupełnie nowej epoki. Młode pokolenie – rozczarowane kolejną klęską zrywu niepodległościowego – zniechęciło się do romantycznych zasad walki i postanowiło inaczej działać przeciw zaborcy. Uwłaszczenie chłopów zmieniło gospodarkę – ziemianie coraz częściej wykorzystywali swoje wykształcenie przy zarabianiu pieniędzy, w ten sposób ukształtowała się warstwa inteligencji.
Umownie zakończenie pozytywizmu miało miejsce w 1890 r., kiedy to pojawiło się nowe pokolenie twórców, reprezentujących nowatorski modernistyczny prąd (Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Jan Kasprowicz, Leopold Staff).
Pozytywizm polski kształtował się w Warszawie i był ściśle związany z sytuacją polityczno-gospodarczą w trzech zaborach.
ZABÓR PRUSKI:
|
– |
ostre represje |
|
– |
polityka Ottona von Bismarcka |
|
– |
germanizacja, niszczenie kultury polskiej |
|
– |
istniało Polskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk |
|
– |
istniała komisja kolonizacyjna (Niemcy wykupywali Polakom ziemię; słynny przypadek Drzymały) |
|
– |
Hakata – towarzystwo krzewienia niemczyzny |
|
– |
wysoko rozwinięte rolnictwo |
ZABÓR ROSYJSKI:
|
– |
ostre represje |
|
– |
wynaradawianie: ograniczenie oświaty, nauki, kultury, zamknięte uniwersytety |
|
– |
język urzędowy: rosyjski |
|
– |
Cenzura |
|
– |
stan wojenny |
|
– |
Warszawa utraciła status stolicy, stała się miastem gubernianym |
|
– |
istnieje ruch oporu |
|
– |
największy rozwój gospodarczy, powstanie klasy robotniczej |
ZABÓR AUSTRIACKI (GALICJA):
|
– |
najbardziej zacofany zabór pod względem gospodarczym i przemysłowym, bieda, analfabetyzm |
|
– |
największa autonomia Polaków, mieli przedstawicielstwo w sejmie austriackim, możliwość zrobienia kariery politycznej |
|
– |
rozwój szkół – dwa uniwersytety (Kraków i Lwów) |
|
– |
polskie teatry |
|
– |
od 1871 r. Akademia Umiejętności |
|
– |
duża swoboda druku |
|
– |
rozwija się ruch chłopski |
Upadki kolejnych powstań sprawiły, że pozytywiści odsunęli ideę narodowowyzwoleńczą w przyszłość i sformułowali program reform gospodarczych i społecznych:
|
• |
oświecenie ludu – (praca u podstaw) przez klasy wyższe (głównie ziemiaństwo). Miało ono przyczynić się do rozwoju wsi, chłopi mieli stać się świadomymi obywatelami, a nie narzędziem pracy. |
|
• |
praca organiczna – pojęcie to pochodzi z teorii Herberta Spencera uważającego społeczeństwo za żywy organizm, w którym wszystkie organy powinny ze sobą współpracować i rozwijać się; chodzi o rozwój gospodarczy i cywilizacyjny kraju. |
|
• |
asymilacja Żydów – walka z antysemityzmem. |
|
• |
emancypacja kobiet |
|
• |
utylitaryzm – bezinteresowna użyteczność działań jednostki dla jak największej liczby ludzi. |
|
• |
postęp – ciąg procesów, zmian zmierzających do stanu coraz doskonalszego (w pozytywizmie dotyczył gospodarki, kultury i społeczeństwa). |
FAZY POZYTYWIZMU POLSKIEGO:
|
1. |
Przedpowstaniowa (prekursorska) – kilka lat przed 1864 r., obejmuje działalność prekursorów nowej epoki i nowego sposobu myślenia, jest to m.in. grupa pisarzy skupionych wokół Dziennika Literackiego we Lwowie. |
|
2. |
Faza literatury tendencyjnej – lata 1864–1875, krystalizacja programu i popularyzacja naczelnych haseł, do czego przyczyniała się powieść tendencyjna (np. Marta Elizy Orzeszkowej). |
|
3. |
Faza nowelistyki – lata 1875–1880 (np. Kamizelka Bolesława Prusa). |
|
4. |
Faza dojrzałego realizmu – lata 80-te, szczytowa faza epoki, rozwój powieści realistycznej (np. Lalka B. Prusa w 1889 r., Nad Niemnem E. Orzeszkowej w 1888 r.). |
|
5. |
Faza schyłkowa – lata 90-te, debiuty młodopolskich poetów. |
Філософія позитивізму
„Trzy pokolenia”,
Kompozycja Lalki
Typy narracji w „Lalce”
Główne cechy pozytywistyczne:
Hasła pozytywistów:
Realizm oraz Naturalizm
Sztuka i jej rola.
Temat powstania styczniowego w twórczości polskick pozytywistów.
Gloria Victis
Lalka
Tematyka styczniowego zrywu ustawicznie przebija przez wymowę powieści E. Orzeszkowej: "Nad Niemnem".
,,Kwestia żydowska’’ w literaturze pozytywizmu. Omówić na kilku reprezentatywnych przykładach.
Mowa ezopowa. Motyw sokoła. Charakterystyka wraz z przykładami z utworów.
,,Nad Niemnem’’
Motyw sokoła
Rozwój prasy i publicystyki w pozytywizmie, główne czasopisma oraz ich rola w życiu społecznym i literackim.
Prasa w trzech zaborach
Rozwój prasy i publicystyki w pozytywizmie, główne czasopisma oraz ich rola w życiu społecznym i literackim.
Eliza Orzeszkowa Powieść a nowela
Eliza Orzeszkowa „Kilka słów o kobietach”
Eliza Orzeszkowa „O żydach i kwestii żydowskiej”
Powieść historyczna
POWIEŚĆ TENDENCYJNA:
POWIEŚĆ REALISTYCZNA:
POWIEŚĆ NATURALISTYCZNA:
Dominujące gatunki
Co to jest Felieton
Ramy czasowe Pozytywizmu (wydarzenia swiązane z otwarciem i zamknięciem epoki). Sytuacja społeczna w zaborach.
ARTYKUŁY PROGRAMOWE POZYTYWIZMU POLSKIEGO
Aleksander Świętochowski My i Wy (1871 r.)
Bolesław Prus Szkic programu w warunkach obecnego rozwoju społeczeństwa
Eliza Orzeszkowa Kilka słów o kobietach
Eliza Orzeszkowa O Żydach i kwestii żydowskiej
Aleksander Świętochowski Praca u podstaw
Piotr Chmielowski Utylitaryzm w literaturze
POZYTYWIZM W POLSCE
ZABÓR PRUSKI
ZABÓR ROSYJSKI
ZABÓR AUSTRIACKI (GALICJA):
FAZY POZYTYWIZMU POLSKIEGO
