Publicystyka okresu pozytywizmu
Autorka wypomina Polakom, że mimo, iż żyją od wielu wieków z Żydami na tym samym obszarze, stykają się z nimi niemal codziennie, nie znają tej nacji w ogóle. Nie obchodzi ich historia, religia, zwyczaje i obyczaje. Ograniczają się jedynie do znajomości kilku osób: Reb Jankla kupca, Szymszela faktora i Abramka lichwiarza, czyli do profesji, z którymi załatwia się interesy. Orzeszkowa podkreśla, iż jej zdaniem nietolerancja Żydów wynika właśnie z tej niewiedzy. W umysłach Polaków tkwi stereotyp Żyda, ukształtowany jeszcze w Średniowieczu: jest to istota groźna, niemal nadprzyrodzona, tajemnicza. Ponadto to „maszyna do liczenia pieniędzy”, nie kochająca niczego oprócz pieniędzy. Jednak Orzeszkowa udowadnia, że tak naprawdę nie mamy dowodów na to, ilu Żydów tak naprawdę jest bogatych i w jaki sposób się wzbogaciło, dlatego nie mamy prawa do ich krytyki. Wspomina z sentymentem czasy Renesansu, w których tolerancja religijna była szeroko rozpowszechniona oraz postać Mikołaja Reja, kalwina, który często uczestniczył w synodach kalwińskich, zakładał w swoich dobrach zbory i szkoły, za co był ostro zwalczany przez Kościół katolicki. Mimo tego na trwałe zachował się w naszej pamięci jako „ojciec języka polskiego”, ludzie szanują go i czytają jego utwory do dziś.
W konkluzji autorka ma nadzieję na polepszenie się stosunków polsko-żydowskich; jednak w chwili obecnej nie jest to w pełni możliwe z uwagi na zabory i ograniczenie swobody myślenia przez zaborców.
8. XIX wiek to bez wątpienia okres dominacji powieści. Na jego początku pojawiła się jej nowa odmiana –powieść historyczna. Niczym w teorii Darwina powieść ewoluowała. Tadeusz Bujnicki podaje:„Ewolucja powieści dokonała się na wielu płaszczyznach: przeobraziły się formy narracji, kompozycje wątków fabularnych, sposoby kreowania postaci, styl i język; z drugiej strony – zmienił się charakter poznawczy dzieł, rozszerzył zasięg tematyczny, przekształcił światopogląd i założenia estetyczne”.
Nurt zwany wielką powieścią realistyczną zaczął rozwijać się w Europie już od pierwszej połowy XIX wieku we Francji. Przedstawiciele tego właśnie nurtu przełamywali panujące wcześniej konwenanse. Scenerią dla powstających wówczas dzieł stało się społeczeństwo porewolucyjne, doświadczone wielkim wstrząsem, wojną czy rewolucją. Na takim tle „stykają się ze sobą przedstawiciele różnych klas i orientacji politycznych, ludzie o »zawiedzionych nadziejach« i ludzie mający perspektywę zdobycia wysokiej pozycji społecznej”, jak pisze Bujnicki. Jak to zwykle bywa w okresie wielkich przemian pojawiają się możliwości bardzo szybkiego awansu społecznego lub bankructwa. Takich właśnie karierowiczów lub przegranych możemy znaleźć na kartach wielkich powieści realistycznych.
Za typowego bohatera omawianego nurtu uważa się postać o bardzo silnym poczuciu indywidualności, zmysłem przedsiębiorczości, wyzwoloną z konwenansów. Przekraczanie granic epoki, wyprzedzanie jej, było bardzo charakterystyczne dla tego typu bohatera. Do innych, ważnych, jego cech należy zaliczyć duże możliwości intelektualne, wolę działania. Nie prezentował on zazwyczaj ani odchodzącego w niepamięć feudalizmu, ani rodzącego się kapitalizmu, znajdował się gdzieś pośrodku. Bohaterowie powieści realistycznej nie byli prostolinijni, wyłącznie dobrzy lub źli, byli bardziej skomplikowani, swoim zachowaniem przypominały prawdziwych ludzi. Widzimy zatem, iż realiści odchodzili od stereotypu herosa, znanego chociażby z romantyzmu.
