Swoje rozważania chciałbym rozpocząć od omówienia dzieła zatytułowanego „Gloria victis”. Autorka noweli – Eliza Orzeszkowa – była propagatorką powstania i w sposób pochwalny wyrażały się o jej uczestnikach. Z dużym prawdopodobieństwem można przypuszczać, że powstał na powstanie „Glorii Victis” zrodził się na bazie obserwacji autorki, która zauważała coraz bardziej postępującą rusyfikację, a tym samym powszechne zapomnienie o polskich powstańcach walczących o wolność ojczyzny. Również opinie krytyków powstania miały tu swoje znaczenie, gdyż za pomocą „Glorii victis” zamierzała się im przeciwstawić. Chcąc wskrzesić i uwznioślić pamięć o powstaniu styczniowym, Eliza Orzeszkowa napisała nowelę „Gloria Victis”, która gloryfikuje żołnierzy biorących udział w niepodległościowym zrywie i oddaje im hołd. W patetycznych słowach ich tragiczną i pełną heroizmu historię opisują leśne drzewa. Z ich opowieści wyłania się obraz polskich patriotów, pełnych wrażliwości, odwagi i odpowiedzialności za ojczyznę, którzy bezinteresownie angażują się w sprawy narodu. Maryś Tarłowski, choć jest chuderlawym miłośnikiem nauki, przyłącza się do oddziału i wsławia się w walce, ratując życie Romualdowi Trauguttowi. Jagmin zostawia zaś ukochaną Anielę i udaje się na wojnę, gdzie traci życie, kiedy spieszy z pomocą konającemu Marysiowi. Z kolei Romuald Traugutt to idealny przywódca, który dla ojczyzny najpierw opuszcza rodzinę, a następnie oddaje własne życie. Choć oddział Traugutta przegrywa w walce z przeważającymi siłami wroga, to heroicznie broni się do ostatniej kropli krwi i ponosi najwyższą ofiarę w imię starań o niepodległość Polski. W „Glorii Victis” przegrani w istocie powstańcy ukazani są jako moralni zwycięzcy, których wysiłki nie idą na marne i stają się inspiracją dla kolejnych pokoleń walczących o wolność. Dzięki męczeństwu i heroizmowi powstania styczniowego trwa silny duch narodu i nie znika świadomość polskiej tożsamości, co według Orzeszkowej ma głęboki sens. Z całą pewnością w „Glorii Victis” zryw narodowowyzwoleńczy z 1863 jest więc ukazany w sposób podniosły i patetyczny, jako wydarzenie o wielkiej randze, będące wiekopomną i chwalebną chwilą dla całego narodu polskiego, a w szczególności dla tych, którzy brali w nim udział. Orzeszkowa heroizuje i niemal mitologizuje ich postawy, dając do zrozumienia, że pochwala styczniowy zryw i potrafi z niego wyciągnąć pozytywne wnioski dla całego narodu.
