Nowatorstwem kompozycyjnym jest tak wyraźne otwarcie dzieła – będzie to znamionowało dopiero powieści późniejsze, a na pewno nie było cechą gatunkową powieści realistycznej. Głównie ze względu na zakończenie Lalka stanowiła duże wyzwanie interpretacyjne. Prus przełamuje w niej schematy, niemal świadomie igra z czytelnikiem, który chciałby dostać jednoznacznie spointowaną opowieść. Istotnym zabiegiem konstrukcyjnym jest także prowadzenie narracji z dwu najważniejszych punktów widzenia oraz wprowadzanie wielu komentarzy.
Kwestie kompozycyjne miały dać obraz rzeczywistości współczesnej, jej problemów (Lalka) – powieść z wielkich pytań epoki. Dlatego też mamy kompozycję panoramiczną, czyli obejmującą wiele wątków i postaci. Budowana jest za pomocą obrazków i szkiców filozoficznych. Pierwszy typ to była scenka z jakiegoś miejsca, gdzie spotykały się wyraziste typy postaci, dlatego też charakterystyczny dla obrazków był dialog. Obrazek dawał dokumentalny zapis typowego zjawiska obyczajowego. Przykład z powieści to opis typowego dnia w sklepie galanteryjnym. Celem obrazka było ukazanie związku między zjawiskami oraz wskazanie na dynamikę rzeczywistości. Jeśli zaś chodzi o szkic filozoficzny, to jest to mała monografia typów społecznych, zawodowych, regionalnych, np. prezentacja rodziny Łęckich i księcia, jako reprezentantów arystokracji.
Kompozycja realistyczna nie mogła być gładka, bo takie uporządkowanie nie jest cechą rzeczywistości, a powieść realistyczna miała ukazywać prawdę o świecie. Dlatego też w łączeniu wątków musi być trochę przypadkowości, aby fabuła odzwierciedlała życie (mimesis).
Kompozycja cechuje się:
- zwartością,
- spójnością,
ale także:
- wielowątkowością, epizodycznością,
-luźnymi związkami, a nawet niekiedy lukami między opisem poszczególnych wydarzeń, czego przykładem może być brak powiązania przyczynowo-skutkowego (często utrudniający lekturę powieści),
- fragmentarycznością świata przedstawionego,
- „dwugłosem narracyjnym”,
- panoramicznym przekrojem wszystkich warstw społecznych ówczesnej Warszawy,
- realizmem szczegółu,
- prawdopodobieństwem sytuacji,
- otwartym, niejasnych zakończeniem.
